Thuis ging het zo goed…!
Niet zelden gebeurt het, dat de geoefende pianostukken tijdens de pianoles niet zodanig uit de verf komen als dat thuis het geval is. Je hebt er een hele week, of zelfs weken hard op geoefend en je wilt dit natuurlijk graag delen en laten horen. Maar je voelt al tijdens de eerste maten dat het niet lekker gaat, raakt onzeker, maakt meer vergissingen dan dat je thuis deed en raakt naarmate je verder speelt meer en meer gefrustreerd en teleurgesteld.
Er zijn veel oorzaken te vinden waarom dit gebeurt, maar het belangrijkste is, dat de teleurstelling en het gevoel van frustratie op dat moment de volle aandacht krijgen. Heel begrijpelijk overigens, maar ook helaas net wat je beter niet kunt doen. Immers, alles wat aandacht krijgt, groeit en hoe meer aandacht je besteedt aan de minder gelukte uitvoering des te slechter zal het gaan. Het zal daardoor steeds lastiger worden, om jezelf terug te brengen naar de staat van plezier en concentratie waardoor het thuis wel lukte.
Opzij die zenuwen
De ware bron van muziek maken komt niet voort vanuit het denken. Dit cognitieve aspect is overigens zeer nuttig. Het kan ons immers helpen structuren te herkennen, je theoretische kennis en inzichten te vergroten, je bij de les te houden, je stimuleren te oefenen, studie in te plannen etc. Maar spanning en nervositeit kunnen ook een heel belastende interferentie vormen. Zeker als ze tijdens het spelen van zich laten horen. Door deze stem een hoofdrol toe te bedelen, krijgt het een lading die iedere vorm van intuïtief, spontaan en vreugdevol muziek maken in de weg staat. De stem corrigeert je, berispt je en helpt je herinneren aan eerdere liefst slechte ervaringen. Hij herinnert je aan al die opmerkingen van je docent, je ouders, het publiek, vindt het heel gewichtig om van anderen te horen hoe het is gegaan, benadrukt vooral alle fouten die je hebt gemaakt en eist alle aandacht voor zichzelf op. Luister hier niet naar.
Accepteer dat het op dat moment gaat zoals het gaat.
Er zijn pianisten (musici) die fluitend het podium opstappen en schijnbaar zonder enige moeite hun recital ten gehore brengen. Laat ik jullie verzekeren dat deze musici in de minderheid zijn en dat de meeste pianisten (professioneel en amateur) allemaal in meer of mindere mate faalangst ervaren. Het verschil tussen een beroepspianist en een amateur is dat de eerste dit wat beter kan relativeren, omdat hij weet dat de zenuwen van tijdelijke aard zijn en erbij horen. De amateur pianist blijft meestal hangen in dit soort zaken waardoor ze groter worden dan ze verdienen. Dit weten is één, dit vervolgens toepassen is een ander verhaal. Vele pianisten en musici blijven getergd door dit ‘stemmetje’ en hebben iets nodig om dit te temmen. Ze zoeken hun heil in bètablokkers en tranquillizers. Op zich is daar niets mis mee. Het helpt om de scherpe randjes van de fysieke verschijnselen van nervositeit wat in te dimmen, zodat je lichaam rustiger is tijdens de performance. Het is echter wel symptoombestrijding en pakt niet de kern van je faalangst aan. Deze angst onder ogen zien is vaak heilzamer, dan dit omzeilen.
Het vraagt echter wel moed, doorzettingsvermogen en een lange adem.
Tips
Faalangst komt voor op alle niveaus, in alle situaties en kan in alle bezigheden aanwezig zijn. Het in de ogen kijken en eraan werken om dichter bij datgene te komen waar het echt om gaat, is de enige manier om vrij te worden van angst en onzekerheden.
- Studeer voldoende en zorg dat je je stuk door en door kent.
- Geniet en wees in het nu.
- Zet geen druk op dat ene voorspeelmoment tijdens de les.
- Speel ook stukken ‘onder’ je niveau, zodat je ruimte over hebt om meer aandacht te kunnen besteden aan expressie en voordracht.
- Boekentips: “Innerlijk musiceren” van B. Green en T. Gallwey of “Yoga voor de pianist” van Marjoie Hajary, maar ook
“De kracht van het nu” van Eckhart Tolle en “Kiezen en veranderen door imaginatie” van Dina Glouberman. - Visualiseer en voel tijdens het studeren je bewegingen. Het is een stevige, betrouwbare laag van spiergeheugen aanbrengen die verder gaat dan de cognitieve benadering.
- Bekijk je stukken met de ogen van een fotograaf steeds vanuit andere invalshoeken.
- Een stuk een paar keer foutloos kunnen spelen wil nog niet zeggen dat je het stuk ook echt kent en beheerst!
- Oefen jezelf in het spelen onder druk. Maak een opname, nodig je buren of je vrienden uit eens te komen luisteren.
- Leer je grenzen kennen en accepteer wat er wel en vooral wat er niet voor je is weggelegd.
- Houd je niet bezig met wat anderen van je vinden en blijf bij jezelf en de muziek.
- Onderschat het voorspelen nooit. Het vraagt veel van iemand en het is niet voor iedereen weggelegd dit te kunnen. Houd het hoofd koel, relativeer en blijf nuchter.
- Bereid je zowel fysiek als mentaal goed voor. Zorg dat je uitgerust bent. Concentreer je, maar waak voor overconcentratie en het ’te’ mooi en ’te’ goed willen doen. Speel zoals jij het je hebt voorgenomen.
Begin aan wat je kunt of denkt te kunnen. Doortastendheid bevat talent, kracht en magie.
Persoonlijke ervaringen
Ik behoorde niet tot die pianisten die fluitend het podium opgingen. Ik moet zeggen dat het ene concert het andere niet was en ik de spanning en nervositeit ook niet telkens in dezelfde mate ervaarde. Zo had ik een geweldige ervaring in de grote zaal van het concertgebouw in Amsterdam. Als onderdeel van het orkest, samen met slagwerkers, strijkers en mijn collega-pianist vormden wij de muzikale ondersteuning van de Nicolaascantate van Benjamin Britten. Het werd in alle opzichten een feest en een succes, vanaf het moment dat ik in mijn privé kleedkamer kwam tot en met het afdalen van de beroemde trap en het concert zelf. Echter heb ik ook het tegendeel meegemaakt bij een concert in een veel minder grote setting. Bij de Petite Messe Sollenelle van Rossini kreeg ik tijdens één van de delen met veel toonladders letterlijk de bibbers en een hevig trillende rechtervoet die het pedaal moest bedienen. Ik kon het niet opvangen, met als gevolg dat het grootste gedeelte van de toonladders mislukte. Een aardige recensente die tijdens de generale vlekkeloze toonladders had meegemaakt, schreef een lovende recensie en zeer royaal: “Ondanks wat minder gelukt passagespel…” De dirigent heeft me echter vanaf dat concert nooit meer gevraagd!Plezier
Geen enkel facet van nervositeit is mij vreemd en ieder optreden vraagt opnieuw een optimale voorbereiding en concentratie. Nadat de ziekte van Ménière (met bijbehorende doofheid) bij me geconstateerd werd, heb ik jarenlang niet meer opgetreden als pianist. Wel trad k nog met veel plezier op tijdens mijn muzikale lezingen en liedprogramma’s met de kleinkunstliedjes die ik vertolkte. Zingend welteverstaan.
Het plezier bij deze vorm van musiceren met orkestband is zo groot, dat ik niets meer herken van de faalangst die ik mijn hele leven als pianist heb gehad.Houd voor ogen dat, het om de muziek en het plezier gaat.
